مجله خبری روزلاگ: در این مقاله به قلم علی غلام نیا، کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه جامع امام حسین(ع) به موضوع ناترازی انرژی و حل آن پرداخته شده است. با ما همراه باشید:
مقدمه
یکی از چالش‌های اساسی اقتصاد ایران در سال‌های اخیر به ویژه در دولت چهاردهم، ناترازی انرژی، به خصوص در حوزه برق است. این مسئله نه تنها باعث کاهش پایداری شبکه برق، بلکه عامل کاهش رشد اقتصادی، نارضایتی عمومی و فشار بر صنایع انرژی‌بر شده است. روند افزایش مصرف برق به دلیل رشد جمعیت، توسعه صنایع، و گسترش مصرف خانگی همزمان با کاهش ظرفیت توسعه نیروگاه‌ها و ناکارآمدی در مدیریت مصرف، مشکل را تشدید کرده است. لذا، در دولت چهاردهم، این موضوع باید در اولویت سیاست‌گذاری اقتصادی و انرژی قرار گیرد. در این یادداشت به تفصیل این مسئله را بررسی خواهیم کرد و راه‌حل‌های پیشنهادی برای رفع آن ارائه می‌دهیم.
تحلیل ناترازی برق در دولت چهاردهم
ناترازی برق در ایران به معنای عدم تطابق میان عرضه و تقاضای انرژی است که ناشی از عواملی چون مصرف بی‌رویه، ظرفیت تولید ناکافی و مشکلات در سیستم توزیع برق است. یکی از مهم‌ترین دلایل این مسئله، افزایش چشمگیر مصرف برق در کشور به ویژه در فصول گرم سال است. به طور خاص، بخش خانگی که شامل مصرف‌کنندگان عادی است، بیشترین سهم مصرف را دارد. در کنار این، کمبودهای جدی در توسعه ظرفیت‌های تولیدی، به ویژه در نیروگاه‌های جدید، مانع از پاسخگویی به تقاضای روزافزون شده است.
در این راستا، نرخ رشد تقاضای برق در کشور به طور متوسط سالانه بین ۵ تا ۷ درصد است، اما سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق و به‌ویژه در نیروگاه‌های جدید به دلیل مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی کاهش یافته است. این در حالی است که در مقابل، ظرفیت نیروگاه‌های موجود نیز به دلیل فرسودگی و عدم کارایی، نمی‌تواند به طور کامل پاسخگوی نیاز کشور باشد.
یکی دیگر از مسائل جدی که در دولت چهاردهم در زمینه ناترازی برق مطرح است، وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی، به‌ویژه گاز طبیعی، برای تولید برق است. این وابستگی نه تنها باعث آسیب‌پذیری در برابر بحران‌های ناشی از کمبود سوخت، بلکه در برخی مواقع منجر به کاهش تولید برق می‌شود. به‌ویژه در فصل‌های سرد سال که نیاز به گاز برای تأمین گرمایش بیشتر است، کمبود گاز سبب ایجاد مشکلات عمده در تولید برق می‌شود.
مشکلات مدیریتی و ساختاری در سیستم توزیع برق
علاوه بر مسائل تولید و تأمین سوخت، مشکلاتی در ساختار توزیع برق نیز وجود دارد که خود به ناترازی برق دامن می‌زند. سیستم توزیع برق در ایران با تلفات بالایی مواجه است؛ این تلفات که معمولاً به دلیل فرسودگی خطوط انتقال، عدم استفاده از فناوری‌های نوین و عدم به‌روزرسانی زیرساخت‌ها بروز می‌کند، به‌طور مستقیم بر کارآیی و پایداری شبکه برق تأثیر منفی می‌گذارد. طبق گزارش‌ها، تلفات شبکه برق در ایران بالغ بر ۱۲ تا ۱۵ درصد است، در حالی که این میزان در کشورهای پیشرفته کمتر از ۸ درصد است.
پیشنهادات برای رفع ناترازی برق
برای حل بحران ناترازی برق، باید یک رویکرد جامع و همه‌جانبه در نظر گرفته شود که هم به مسائل کوتاه‌مدت و هم به مشکلات بلندمدت پرداخته شود. در این زمینه چندین راهکار اساسی قابل پیشنهاد است.
یکی از راهکارهای فوری، افزایش سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های تولید برق است. این سرمایه‌گذاری می‌تواند از طریق جذب منابع مالی بخش خصوصی، استفاده از ظرفیت‌های Bot(ساخت، بهره‌برداری و انتقال) و سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های تجدیدپذیر، مانند خورشیدی و بادی، انجام شود. این اقدام نه تنها به افزایش تولید برق کمک خواهد کرد، بلکه در بلندمدت باعث کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و حفظ منابع طبیعی کشور خواهد شد.
در کنار افزایش تولید، اصلاحات در بخش تعرفه‌ها و مدیریت مصرف انرژی ضروری است. به‌طور خاص، اصلاح تعرفه‌های برق به‌ویژه در بخش خانگی می‌تواند نقش موثری در کاهش مصرف بی‌رویه داشته باشد. به این ترتیب، ایجاد انگیزه برای صرفه‌جویی در مصرف برق از طریق افزایش تدریجی قیمت‌ها برای مشترکان پرمصرف و در عین حال حمایت از خانوارهای کم‌درآمد از طریق یارانه‌های هوشمند، می‌تواند به کاهش ناترازی کمک کند.
علاوه بر این، باید به مسئله تلفات شبکه توجه ویژه‌ای داشته باشیم. نوسازی و به‌روزرسانی خطوط انتقال و توزیع برق به کمک فناوری‌های نوین، به‌ویژه هوشمندسازی شبکه‌ها، می‌تواند میزان تلفات را کاهش داده و کارآیی شبکه را بهبود بخشد. در این راستا، استفاده از کنتورهای هوشمند و پایش آنلاین مصرف انرژی، می‌تواند به بهبود مدیریت مصرف و کاهش هدررفت انرژی کمک کند. به‌ویژه در بلندمدت، باید به تنوع‌بخشی به منابع انرژی کشور توجه ویژه شود. توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی، که از مزیت‌های طبیعی کشور بهره می‌برد، می‌تواند به کاهش وابستگی به منابع فسیلی و ایجاد پایداری در عرضه برق کمک کند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، مانند نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک، می‌تواند به حل مشکل ناترازی برق در سال‌های آینده کمک کند.
در نهایت، بهبود فضای سیاست‌گذاری و نظارت بر بخش انرژی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تدوین یک سند ملی برای تأمین پایدار برق و تشکیل صندوقی برای مدیریت بحران‌های انرژی، به‌ویژه در مواقع بحران یا کمبود عرضه، می‌تواند راه‌حل‌های مؤثری برای کنترل وضعیت ناترازی برق در دولت چهاردهم فراهم کند.
نتیجه‌گیری
حل مسئله ناترازی برق نیازمند رویکردی همه‌جانبه و میان‌مدت است. به‌کارگیری راهکارهای ترکیبی که شامل سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، اصلاحات تعرفه‌ای، بهبود مدیریت مصرف، کاهش تلفات شبکه و تنوع‌بخشی به منابع انرژی باشد، می‌تواند به کاهش این بحران کمک کند. دولت چهاردهم با اتخاذ تصمیمات استراتژیک در این زمینه، می‌تواند نه تنها از بحران فعلی عبور کند، بلکه زمینه‌ساز توسعه پایدار و متوازن در بخش انرژی کشور گردد.
نویسنده: علی غلام نیا. کارشناسی ارشد اقتصاد. دانشگاه جامع امام حسین(ع).
منبع: مجله خبری روزلاگ (roozlog.com)
استفاده از مطالب مجله خبری روزلاگ با ذکر منبع (www.roozlog.com) بلامانع است.